Veelgestelde vragen

Bloedtransfusies zijn een belangrijke therapie bij de behandeling en preventie van complicaties bij patiënten met sikkelcelziekte (SCD) en thalassemie. Echter, deze transfusies kunnen leiden tot een probleem genaamd allo-immunisatie,
waarbij het immuunsysteem van de patiënt reageert op het getransfundeerde bloed. Dit kan resulteren in een ernstige en mogelijk levensbedreigende situatie. Een verwoestende vorm van allo-immunisatie is de vertraagde hemolytische transfusiereactie (DHTR), die vaker voorkomt bij patiënten met SCD. In sommige gevallen kunnen bepaalde combinaties van allo-antilichamen het bijna onmogelijk maken om compatibel bloed te vinden voor toekomstige transfusies. Om allo-immunisatie te voorkomen, moeten de bloedgroepen van de ontvanger en de donor optimaal worden gematcht.

Bij de Nederlandse Kaukasische patiëntengroep ligt de cumulatieve incidentie van allo-immunisatie op 2-5%. Helaas is de incidentie van allo-immunisatie veel hoger bij transfusieontvangers uit etnische minderheidsgroepen, vooral bij patiënten van Afrikaanse afkomst die bloed ontvangen van Kaukasische donoren. Dit komt doordat er aanzienlijke verschillen zijn in rode bloedcelantigenen tussen deze twee etnische groepen. Bovendien wordt het risico op allo-immunisatie bij SCD-patiënten nog verder verhoogd door de chronische pro-inflammatoire toestand die wordt veroorzaakt door hemolytische anemie en terugkerende ischemie-reperfusieschade.

Om dit risico te beperken, moeten we de etnische mismatch tussen Kaukasische donoren en ontvangers van Afrikaanse afkomst aanpakken. Het huidige tekort aan donoren uit etnische minderheidsgroepen, en met name donoren van Afrikaanse afkomst, moet dringend worden aangepakt.

Als donor is het mogelijk dat je een keer wordt uitgesteld als je wilt komen doneren. Bijvoorbeeld omdat je een te lage hemoglobinewaarde hebt, omdat je pasgeleden op reis bent geweest of omdat je recent een tatoeage hebt laten zetten. Een deel van de donors die op de bloedbanklocatie uitgesteld wordt, komt niet meer terug om opnieuw te doneren. Uit ons onderzoek bleek dat vooral nieuwe en gereactiveerde donors vaker niet meer terugkwamen, terwijl zij ook al een groter risico hadden om uitgesteld te worden (Spekman, Van Tilburg & Merz, 2019). In een poging om de uitstel-ervaring minder onprettig te maken (en zo uitval van donors te voorkomen), deden we daarnaast een grootschalig veldonderzoek waarbij we verschillende methodes uitprobeerden om uitgestelde donors te motiveren om terug te komen (Spekman, Van Tilburg, & Merz, 2022).

De resultaten daarvan lieten zien dat het aanbieden van een alternatieve goede daad (zoals een kaartje schrijven voor een patiënt, of het invullen van een vragenlijst om Sanquin meer inzicht in haar donors te geven) niet leidde tot een hogere terugkeer. Tegelijkertijd vonden we wél een hogere terugkeer bij de groep donors die na uitstel een folder kreeg met daarin uitleg over het nut van uitstel voor zowel de patiënt als de donor zelf. Soortgelijke bevindingen komen ook naar voren uit ander onderzoek. Sanquin zou er – met het oog op donorbehoud – dus goed aan doen om meer aandacht te geven aan donors die een uitstel krijgen, vooral als dit uitstel op de bloedbank- locatie plaatsvindt.

Meer weten over dit project en soortgelijke projecten? Bezoek dan eens de Donor Research website: www.donor-research.org

Niet alleen in Nederland, maar ook in veel andere Europese landen, vergrijst de algemene bevolking. Dit betekent dat in de toekomst meer mensen bloedproducten nodig zullen hebben als onderdeel van hun medische behandelingen. Daarnaast is er een dringende behoefte om onze donorbasis te diversifiëren door meer mensen uit etnische minderheidsgroepen aan te trekken. De huidige donorbasis weerspiegelt onvoldoende de etnische diversiteit van de bevolking. Een etnisch representatieve bloeddonorbasis is van vitaal belang voor zorgverleners om een effectieve matching tussen donoren en ontvangers te kunnen waarborgen. Bovendien staan we zowel op lokaal niveau (Nederland) als op Europees niveau voor een tekort aan plasma. Hoe kunnen we zorgen voor een stabiele, representatieve en duurzame bloed- en plasmadonorbasis?

Een van de belangrijkste obstakels die mensen tegenkomen bij het doneren van bloedproducten is een gebrek aan bewustzijn. Dit betekent dat mensen geen bloed of plasma doneren omdat ze niet weten dat hun donatie nodig is, of
bijvoorbeeld niet weten wat plasma precies is. Daarom richten we ons in het "Learning to Donate" (Learn-Do) project op het bestuderen van hoe mensen leren doneren, en we ontwikkelen en testen interventies die gericht zijn op het vergroten van kennis over bloed- en plasmadonatie.

Voor meer informatie over dit project, bezoek https://www.donor-research.org

Donors worden afgewezen wanneer hun hemoglobine (Hb) waarden onder de vereiste drempel vallen. Deze Hb-waarden worden voornamelijk bepaald met behulp van capillaire vingerpriktesten, die bekend staan om hun aanzienlijke variatie veroorzaakt door het meetproces. Naast deze meetvariatie is er ook natuurlijke biologische variatie die de Hb-waarde beïnvloedt, welke wordt gebruikt om de geschiktheid van de donor te bepalen. Om het donor management te verbeteren, is het essentieel om deze biologische variatie bij donors te begrijpen voor een accurate interpretatie van Hb-testresultaten. We streven ernaar om de precisie en nauwkeurigheid van zowel de huidige als nieuwe Hb-meetmethoden te kwantificeren. Terwijl de huidige methoden een vingerprik of venapunctie vereisen, worden twee nieuwe non-invasieve methoden — nagelscan en retinascan — geëvalueerd. Door aanvullende data te verzamelen over verschillende meetmethoden van een geselecteerde groep donors, kunnen we de beste Hb-meetmethoden vaststellen. Daarnaast zal het herstel van donors worden gemeten en gemodelleerd om geïndividualiseerde donor management strategieën te ontwikkelen.

Lage ijzerwaarden zijn schadelijk voor je gezondheid en mogelijk zelfs voor je cognitief en mentaal welzijn. Omdat de tests voor ijzerwaarden invasief en duur zijn, ontbreekt het aan grootschalige en kwalitatieve gegevens over hoe ijzer je welzijn beïnvloedt. Daarnaast laten kleine studies zien dat de kleur van je nagels mogelijk ook kan worden gebruikt om ijzerwaarden te analyseren. In dit project zullen we hemoglobinewaarden, nagelbeelden, cognitieve functies en gegevens over depressieve symptomen verzamelen van een grote, heterogene en gezonde steekproef. Vervolgens ontwikkelen we een prototype van een door kunstmatige intelligentie aangedreven app die ijzerwaarden kan beoordelen aan de hand van foto's die met je smartphone zijn genomen.

Donors geven bloed, patiënten ontvangen het. Dat klinkt vrij eenvoudig, maar bloed moet ook worden bewerkt, opgeslagen en naar ziekenhuizen getransporteerd. Bloed en bloedproducten zijn bovendien beperkt houdbaar. En, niet onbelangrijk: het bloed van de donor en de ontvanger moet goed bij elkaar passen. Door al deze logistieke processen en uitdagingen te verwerken in wiskundige modellen, kan hieraan worden gerekend. Zo komt het juiste bloed zo snel mogelijk bij de juiste patiënt.

Tijdens het doneren kan het voorkomen dat je je licht in je hoofd gaat voelen, duizelig wordt, of zelfs flauwvalt. Zonder dat we het doorhebben, zorgt ons brein voor stressreacties bij het zien van een naald of bloed. Serious games kunnen hiervoor een oplossing zijn. Door middel van een warmtecamera kunnen lichamelijke reacties worden omgezet naar spelelementen. Op deze manier kunnen je hersenen leren zich te beheersen, waardoor stressreacties kunnen worden voorkomen.

Het herstel van de ijzervoorraad na een bloeddonatie verloopt voor elke donor anders. Om hier meer inzicht in te krijgen zijn van 300 nieuwe donors de ijzervoorraden (ferritinewaarden) gemeten van alle donaties die zij in twee jaar hebben gedaan. Dit onderzoek toont aan dat ijzervoorraden afnemen bij vrijwel alle bloeddonors. Hoe snel dit afneemt, hangt vooral af van hun ferritineniveau voordat ze beginnen met doneren; hoe hoger hoe sneller de daling. JCM| Free Full-Text | Ferritin Trajectories over Repeated Whole Blood Donations: Results from the FIND+ Study (mdpi.com)

Niet alleen een voldoende aantal bloeddonors, maar ook een grote diversiteit aan bloeddonors is belangrijk om patiënten goed te kunnen helpen. Mensen met verschillende etnische achtergronden hebben vaak verschillende bloedgroepen. Behalve de welbekende ABO- en rhesusbloedtypes, zoals A+ en O-, zijn er nog tientallen andere bloedgroepsystemen. Vooral voor patiënten die meerdere bloedtransfusies krijgen, bijvoorbeeld bij erfelijke bloedziektes als sikkelcelziekte, is het heel belangrijk dat er een goede “match” is tussen bloeddonor en patiënt. Om deze goede match te kunnen blijven maken, heeft Sanquin meer bloeddonors nodig met Afrikaanse “roots”. In het “Blood-Match-Availability”-project werd er onderzoek gedaan naar wat men tegenhoudt of juist motiveert om bloeddonor te worden. Op basis van dit onderzoek kunnen nieuwe campagnes ontwikkeld worden om deze zeer belangrijke doelgroep beter te werven en behouden als bloeddonor. Het proefschrift is hier te vinden.

Donor InZicht heeft drie meetrondes gehad (2007, 2012 en 2015). Het doel van deze studie was om inzicht te krijgen in de karakteristieken, gezondheid en motivatie van donors door middel van vragenlijsten. De vragenlijst ging onder andere over motivaties en belemmeringen om te doneren en de leefstijl, gezondheid en familie van de donor. Deze vragenlijstgegevens werden gekoppeld aan de donatiegegevens van de donor. Bij de laatste ronde van Donor InZicht (DIZ-III) in
2015 - 2016 hebben drieduizend donors vragenlijsten ingevuld en bloed gegeven voor aanvullend onderzoek. Bij deze ronde is het DNA en de ijzerstatus van donors nader onderzocht. Ook is onderzocht of de leefstijl en omgeving van de donor samenhangt met verschillen in afbraak van bloedcellen of het vetgehalte in het bloed. Daarnaast onderzochten we of het (regelmatig) doneren van bloed invloed heeft op fysieke activiteit. Een deel van de deelnemers van Donor InZicht-III heeft een week lang een beweegmeter gedragen zodat wij nog beter inzicht konden krijgen in de fysieke activiteit van donors. Zijn donors die regelmatig doneren actief in het dagelijks leven? Of leidt veelvuldig doneren misschien tot minder fysieke activiteit?

Resultaten van Donor InZicht zijn na te lezen in deze wetenschappelijke publicaties.