Bloedproducten waarvoor geen donors meer nodig zijn maar die je kweekt, in grote bioreactoren. In de 25 jaar dat Sanquin bestaat, proberen onze onderzoekers te achterhalen hoe ze dat voor elkaar kunnen krijgen. Onze directeur Research, Gerald de Haan, vertelt over zijn droom om kweekbloed werkelijkheid te laten worden.
1. Waarom zou je bloed willen kweken?
“In de eerste plaats omdat we nu 400.000 donors nodig hebben om de bloedvoorziening in Nederland te regelen. Dat is een enorme logistieke operatie die veel geld kost. Als je op een efficiënte manier een eindeloze hoeveelheid kweekbloed kunt maken, bespaart het veel kosten.
Verder is het veiliger, want je hoeft niet iedere individuele donor te testen op virussen en andere bloedoverdraagbare aandoeningen. Zolang je broncellen gezond zijn, zijn de rode bloedcellen die ze produceren dat ook. Nóg een belangrijke reden voor kweekbloed is dat je bloed op maat kunt maken voor patiënten. Sommige patiënten hebben al zó veel bloedtransfusies ontvangen, dat ze antistoffen hebben ontwikkeld tegen veelvoorkomende bloedgroepen. Het wordt dan steeds moeilijker om voor deze patiënten een menselijke bloeddonor te vinden. Gekweekt bloed kun je precies passend voor hen maken.”
2. Hoe kwamen wetenschappers eigenlijk op het idee van kweekbloed?
“Door onderzoek naar stamcellen. Dat zijn cellen in ons beenmerg die allerlei nieuwe cellen kunnen voortbrengen. Zo zorgen de bloedvormende stamcellen voor de aanmaak van rode bloedcellen. Eind jaren 80, begin jaren 90 werden de groeifactoren ontdekt die het lichaam aanmaakt waardoor stamcellen rode bloedcellen laten uitrijpen. Het idee ontstond dat als je die groeifactoren actief zou toedienen aan stamcellen, je meer bloed zou kunnen kweken. Ga maar na: elke dag maakt je lichaam uit stamcellen miljoenen rode bloedcellen aan, in je hele leven zijn dat biljoenen cellen. Dat proces zouden we graag buiten het lichaam kunnen nabootsen. Maar dat blijkt veel ingewikkelder dan gedacht.”
3. Wat maakt het proces zo ingewikkeld?
“We zien dat de cellen wel uitrijpen, maar op een gegeven moment houdt het groeiproces op. Terwijl het in je lichaam continu door blijft gaan. Tot nu toe hebben we slechts een heel klein beetje bloed kunnen kweken. De benodigde groeifactoren zijn ook erg duur. Dat maakt het nu nog vreselijk kostbaar om bloed te kweken. We hopen het grootschaliger, efficiënter en daardoor ook veel goedkoper te maken. Overigens lukt het met andere cellen in het bloed al wél om ze op te kweken voor de behandeling van patiënten.”
4. Oh? Vertel!
“Naast rode bloedcellen zitten er onder meer afweercellen in je bloed. Die bestrijden indringers en ziektemakers in je lichaam, zoals tumoren. Er zijn nu al verschillende therapieën waarbij de afweercellen van een kankerpatiënt uit diens bloed worden gehaald, in een laboratorium worden verbeterd of vermeerderd, en vervolgens weer worden teruggegeven aan de patiënt. Vaak lukt het om met dat versterkte leger aan afweercellen de patiënt te genezen. In feite kun je die afweercellen ook als gekweekt bloed zien.”
5. Denk je dat we over 25 jaar kweekbloed kunnen geven aan patiënten?
“Dat is moeilijk te voorspellen, er kan misschien een enorme versnelling komen in het onderzoek. Ik denk zeker dat we dan al een stuk verder zijn en bijvoorbeeld ook grotere hoeveelheden bloed kunnen kweken. De afgelopen 25 jaar hebben we een ongelooflijke vooruitgang geboekt met onderzoek. Zo hebben wetenschappers bijvoorbeeld het complete menselijke genoom in kaart gebracht (de structuur van het menselijk DNA – red.). Dat genetisch programma bepaalt onze bloedaanmaak, ons inzicht hierin is enorm vergroot.”
6. Hoe ziet jouw gedroomde toekomst er uit?
“Ik stel me voor dat er 7 of 8 grote bioreactoren zijn, waarin op basis van de bloedvormende stamcellen van een handvol donors genoeg bloed wordt gekweekt om alle Nederlandse ziekenhuizen te voorzien. Daarnaast kunnen we patiënten met aangeboren bloedziekten genezen door de genetische fout in hun stamcellen te corrigeren. Met hun verbeterde stamcellen kunnen ze dan zelf gezond bloed aanmaken.”
7. Betekent het dat er in de toekomst geen donors meer nodig zijn?
“Misschien over 50 jaar niet meer, maar dat is koffiedik kijken. Sanquin gaat natuurlijk niet een donorbestand aanhouden als het niet hoeft. Zelf ben ik al 25 jaar bloeddonor. Dat doe ik graag omdat ik weet dat het nog steeds heel hard nodig is.”
8. Sommige mensen vinden kweekbloed een eng idee.
“Je moet zorgen dat je goed uitlegt aan de samenleving wat je doet en waarom je dat doet. Daarom onderzoeken we bij Sanquin ook hoe het publiek hier tegenaan kijkt. Want een patiënt moet het kweekbloed natuurlijk wel willen ontvangen. En bedenk: wij in Nederland zijn nu bevoorrecht met een goede en veilige bloedvoorziening. Maar er zijn veel landen in de wereld waar dat veel moeilijker is. Kweekbloed kan in die landen een enorme verbetering van de gezondheidszorg bieden. Wij hebben vanuit Sanquin een pioniersrol: we zijn verplicht om de bloedvoorziening steeds beter te maken, ook voor andere landen.”
9. Je doet zelf ook al heel lang onderzoek naar stamcellen. Wat is er zo leuk aan bloed?
“Het is een prachtig en bijzonder orgaan, het enige orgaan in je lichaam dat vloeibaar is en overal in je lichaam zit. Je kunt het rechtstreeks transfunderen bij een patiënt, of er cellen uithalen en die bewerken. En het is lekker praktisch: je neemt makkelijk bloed af voor onderzoek.”